In de kijker: Internationale Dag van het Kind
Is anonieme spermadonatie binnenkort verleden tijd?
Vrouwen die kiezen voor het alleenstaande moederschap via een spermadonor hebben twee opties: een kennis aandragen als donor of anoniem donorzaad. CD&V en N-VA pleiten voor een nieuw wettelijk kader, waarin anoniem donorschap verdwijnt. Open VLD wil die optie niet volledig afschaffen, maar wel anders regelen.
Fertiliteitscentra staan niet te springen voor de afschaffing van het anonieme donorschap. Zij vrezen een terugval in het aantal donoren, bovenop het tekort waarmee de centra al jarenlang kampen.
Meerderheidspartijen N-VA, CD&V en Open VLD hebben afzonderlijk van elkaar een wetsvoorstel ingediend om spermadonatie anders te regelen. Over de partijgrenzen heen is er grote eensgezindheid over de herziening van de huidige wet, zowel binnen meerderheid als oppositie. Belangrijk is dat een nieuwe wet sowieso niet retroactief wordt toegepast. De anonimiteit van huidige spermadonoren zal dus niet met terugwerkende kracht worden opgeheven.
N-VA
"Zoeken naar je roots is een grondrecht. Zoiets kunnen we niemand wettelijk ontzeggen, maar dat gebeurt momenteel helaas wel", zegt Kamerlid Valerie Van Peel (N-VA). "De huidige wet gaat volledig uit van de bescherming van de donoren en de wensouders en niet van de rechten van het kind. Wij willen donorkinderen de mogelijkheid bieden om contact te zoeken met hun verwekker, als ze dat zelf willen. "
Het N-VA-voorstel is opgebouwd rond twee leeftijdsgrenzen: vanaf 12 jaar zou het donorkind niet-identificeerbare gegevens kunnen opvragen. Vanaf 16 jaar zouden identificatiegegevens worden opengesteld. De donor wordt op dat moment op de hoogte gebracht van de aanvraag van het kind. "Binnen de 30 dagen kan hij dan in beroep gaan. Na bemiddeling tussen beide partijen valt dan een uitspraak", legt Van Peel uit.
Die bemiddeling gebeurt volgens N-VA best door een nieuwe, onafhankelijke instelling die onafhankelijk werkt van de fertiliteitscentra. "Deze instelling zou verantwoordelijk worden voor het gegevensbeheer van spermadonoren. Nu regelen alle centra dat zelf en worden gegevens niet uitgewisseld."
Het argument van fertiliteitscentra dat het wegnemen van anonimiteit potentiële donoren afschrikt, gaat volgens Van Peel niet op. "Groot-Brittannië heeft na de opheffing van de anonimiteit het taboe rond spermadonatie stilaan weggewerkt. Spermadonoren daar hebben nu een ander profiel. Het zijn niet meer de studenten die zich komen aanbieden, maar eerder vaders die bewust stilstaan bij de gevolgen van die altruïstische daad."
Van Peel heeft er goede hoop op dat er binnen deze legislatuur een compromis mogelijk is. "Waar het fundamenteel om draait, is de vraag welk recht primeert: het basisrecht om te weten waar je vandaan komt of de drang van toekomstige ouders om een kind op de wereld te zetten."
CD&V
Het wetsvoorstel van CD&V ligt in de lijn van dat van N-VA. Ook de christendemocraten willen de anonimiteit opheffen. Donorkinderen zouden vanaf hun 12e niet-identificeerbare gegevens kunnen opvragen. Identificeerbare gegevens zou CD&V niet vanaf 16 jaar beschikbaar stellen, maar vanaf 18 jaar. Het belang en de kwetsbaarheid van het kind primeren voor CD&V altijd."Het beschikbaar stellen van identificatiegegevens is niet hetzelfde als het uitwisselen van contactgegevens", benadrukt Kamerlid Els Van Hoof, die het CD&V-voorstel indiende. De partij benadrukt eveneens de nood aan een federaal agentschap dat de donorgegevens centraal bewaart en beheert.
"Dat het opheffen van anonimiteit mee een tekort aan donoren in de hand werkt, klopt niet. Ik begrijp dat fertiliteitscentra daar schrik voor hebben, maar voorbeelden in het buitenland tonen dat het anders kan. Sommige donoren heffen bovendien hun eigen anonimiteit achteraf spontaan op. Er is trouwens een essentieel verschil tussen weten van wie je afstamt en een ouderschapsband hebben. Ik zie kinderen van een spermadonor niet meteen bij hun verwekker op de koffie gaan."
CD&V hamert, net als N-VA, op een betere psychologische begeleiding van donoren, wensouders en kinderen. "Momenteel worden wensmoeders of koppels begeleid tot het moment dat ze zwanger zijn. Maar ook na de bevalling kunnen ouders best wat ondersteuning gebruiken, bijvoorbeeld om eerlijk te zijn over de roots van hun kind. We mogen nooit vergeten dat een mens niet per se recht heeft op kinderen, maar dat elk kind zeker recht heeft op ouders."
Open VLD
Voor Open VLD hebben Sabien Lahaye-Battheu en Jean-Jacques De Gucht een wetsvoorstel uitgewerkt. De vraag naar een nieuwe instelling die de gegevens van spermadonoren centraliseert en beheert, zit daar ook bij hen in vervat. In tegenstelling tot CD&V en N-VA wil Open VLD de optie van anoniem donorschap echter behouden.
"We willen wensouders meer keuzemogelijkheden bieden. Naast de twee bestaande opties, pleiten we voor optie 3: identificeerbaar donorschap. De keuzevrijheid voor een anonieme donor blijft bestaan. Niet iedereen die beroep doet op een donor wil die derde partij immers een plaats geven in zijn leven. En potentiële donoren worden misschien afgeschrikt door het gebrek aan anonimiteit", aldus Lahaye-Battheu.
Ze wijst er ook op dat niet alle donorkinderen erop gebrand zijn om hun roots uit te pluizen. "Een grote groep geeft aan dat ze geen behoefte voelen om hun biologische verwekker te kennen. We horen hen minder vaak dan de groep die hier met luide stem om ijvert. Als wetgever moeten we rekening houden met die verdeeldheid."
Open VLD wil donoren ook de mogelijkheid bieden om zelf hun anonimiteit op te heffen. "We zouden daarvoor werken met een sleutelsysteem. Zowel de donor als de wensouder krijgen een identieke sleutel. Als beide exemplaren worden neergelegd bij de instantie die de donorgegevens beheert, kan de informatie uitgewisseld worden."
Lahaye-Battheu waarschuwt ook voor de gevolgen van een wetsherziening. "We moeten de belangen van wensouders, donoren en kinderen goed afwegen. Je mag ook niet vergeten dat onze fertiliteitscentra momenteel uitstekend werken. De huidige procedures mogen niet gedestabiliseerd worden. Anders duwen we wensouders richting het illegale circuit."
Groen: "Keuze voor anonieme donatie moet blijven"
Petra De Sutter, senator voor Groen en hoofd van de Afdeling Reproductieve Geneeskunde van het UZ Gent ziet het anonieme donorschap ook liever niet verdwijnen. "Ik begrijp dat politici dit willen afschaffen in het belang van het kind. Iedereen is het erover eens dat er nood is aan niet-anonieme donoren, maar mensen moeten voor een anonieme donor kunnen blijven kiezen", aldus De Sutter. "Ik ga niet mee in het verhaal dat ouders de verantwoordelijkheid voor een anonieme donor niet willen dragen. Ouders kiezen over de hele lijn hoe ze hun kind opvoeden. Waarom zouden ze daar dan niet de verantwoordelijkheid voor opnemen?"
Volgens De Sutter wekt het afschaffen van de volledige anonimiteit bovendien geheimhouding in de hand. "We moeten net vermijden dat ouders niet spontaan vertellen dat hun kind verwekt is door een spermadonor. Als je mensen uitlegt waarom het belangrijk is voor een kind om zijn roots te kennen, zullen op termijn minder mensen kiezen voor anonieme donoren. Tegelijk moeten we ook respecteren dat sommige donoren, om welke reden dan ook, anoniem willen blijven."
Niet enkel België is momenteel bezig met het wettelijke kader rond donoranonimiteit. "De kans bestaat dat dit ook bij de Raad van Europa op de agenda komt. Daar ga ik een lans breken voor de opheffing van de zuivere anonimiteit", aldus de Sutter.