Structurele hervorming justitie blijft noodzakelijk

Justitie is één van de kerntaken van de overheid. Burgers moeten kunnen rekenen op een onafhankelijke rechterlijke macht die zich verantwoordt over haar werking. De afgelopen maanden en jaren heeft een aaneenschakeling van incidenten de geloofwaardigheid van justitie een ernstige knauw gegeven waardoor mensen zich vandaag de vraag stellen of rechtspraak en rechtvaardigheid nog wel in hand in hand gaan.

Hertekening gerechtelijk landschap niet laten verwateren

Eind vorig jaar hebben meerderheid en oppositie met het Atomiumoverleg een poging ondernomen om het gerechtelijk landschap te hertekenen. Bedoeling was de bestaande 19de-eeuwse structuur van 27 gerechtelijke arrondissementen aan te passen aan de rechtsvoering van vandaag, moderne managementtechnieken in te voeren en een transparant tuchtrecht op poten te zetten. Eind vorig jaar werd het overleg opgeschort.

Open Vld vraagt dat de minister van Justitie doorzet en aan de regering een plan van aanpak voorlegt voor de hervorming die meer moet zijn dan de grootste gemene deler van de verlanglijstjes van zijn verschillende gesprekspartners. De minister zal in Open Vld een bondgenoot vinden voor een coherent en ambitieus hervormingsplan dat de versnippering van de rechtsvoering tegengaat en resoluut kiest voor modern management.

Bij die hertekening van het gerechtelijk landschap zijn de uitgangspunten van Open Vld:

• Een grondige hervorming van het tuchtrecht

Bij functioneringsproblemen van magistraten, moet snel en efficiënt ingrijpen mogelijk zijn. Daarom is een grondige hervorming van het tuchtrecht noodzakelijk die komaf maakt met de ons-kent-ons-sfeer. Externen moeten betrokken worden bij de tuchtprocedure in de magistratuur en zetelen in het tuchtorgaan zoals dat het geval is in de Hoge Raad voor Justitie en de Nationale Tuchtraad. Desgevallend moet de Grondwet worden gewijzigd.

• Minder gerechtelijke arrondissementen, waarbij de schaalvergroting gebaseerd wordt op objectieve parameters zoals demografische en sociaaleconomische criteria

De schaal van de gerechtelijke arrondissementen moet voldoende groot zijn om mobiliteit, specialisatie en schaalvoordelen te realiseren en versnippering van middelen tegen te gaan. De resultaten van de verschillende werklastmetingen zijn noodzakelijke informatie om een beter inzicht te krijgen in de werking van de verschillende hoven en rechtbanken.

• Een justitie met moderne managementtechnieken

Het idee van integraal management en de decentralisering van bevoegdheden moet gekoppeld worden aan een responsabilisering van de hoven en rechtbanken. Daarnaast moet erover gewaakt worden dat de nieuwe Gemeenschappelijke Beheersdienst niet uitgroeit tot een grote, logge en dure structuur. De laatste jaren laat de FOD Justitie immers een voortdurende stijging van de personeelseffectieven optekenen, wat ingaat tegen de ambitie om naar een slankere overheid te evolueren.

• Het concept van de eenheidsrechtbank

In het Regeerakkoord is de oprichting van een eerstelijnsrechtbank opgenomen, uitgezonderd de vrede- en politierechtbanken. Deze hervorming moet de mobiliteit van magistraten tussen verschillende rechtbanken mogelijk maken.

Ook ruimere, structurele hervorming blijft nodig

De hertekening van het gerechtelijk landschap is voor Open Vld een eerste en noodzakelijk stap richting een snellere en modernere justitie. Maar om de geloofwaardigheid ten volle te herstellen en mensen de justitie te geven waar ze recht op hebben, blijft een ruimere, structurele hervorming noodzakelijk. Ook daar moet de minister van Justitie verder werk van blijven maken en vindt hij in Open Vld een bondgenoot.

Volgende elementen moeten een onderdeel zijn van die grotere, structurele hervorming van justitie.

• Snellere informatisering. De informatisering van justitie mag niet afhangen van de vooruitgang van de hervormingsplannen. Nu al moet de ICT van justitie aangepast worden met voldoende aandacht voor feedback van magistraten, griffies en parketsecretariaten. De introductie van het elektronisch dossier en het indienen van stukken via internet zijn cruciaal.
• Slankere en eenvoudigere regelgeving. Steeds vaker loopt men verloren in een labyrint van gedetailleerde regeltjes die het verloop van de procedure vertragen of aanleiden kunnen geven tot procedurefouten. Ook rechters en advocaten verliezen zich in dat onoverzichtelijk samenraapsel van verdragen, wetten en besluiten. Om terug tot een overzichtelijk geheel te komen, is in een aantal domeinen een codificatie nodig. Zo is bijvoorbeeld dringend nood aan een eigentijds Wetboek van Strafvordering met eenvoudige en duidelijke procedure-en bewijsregels, één vooronderzoek onder leiding van één openbaar ministerie en één rechter van het onderzoek die de grondrechten bewaakt.
• Begrijpbare rechtstaal. Vonnissen zijn nog al te vaak onleesbaar voor de rechtszoekende. Dit vergroot de kloof tussen de burger en justitie. We moeten af van de archaïsche overwegende stijl waarin veel vonnissen zijn opgesteld. De formulering moet sterker aanleunen bij de dagelijkse spreektaal.
• Alternatieve geschillenbeslechting. Het vaker aanwenden van bemiddelingstechnieken moet leiden tot een verminderde belasting van rechters en een snellere justitie.
• Herwaardering eerstelijnsrechtspraak. De gerechtelijke achterstand doet zich vooral voor op het niveau van het hoger beroep. Door het aantal alleenzetelende rechters in eerste aanleg uit te breiden in een aantal materies, kan justitie de achterstand terugdringen. Op voorstel van Open Vld stemde de Kamercommissie Justitie onlangs trouwens al in met het voorstel om bij vorderingen met betrekking tot de staat van personen niet drie maar een rechter te laten zetelen. Deze aanpak moet verder worden uitgebreid. Daarnaast moeten ook de aanleggrenzen geüpdate worden en de mogelijkheid tot hoger beroep beperkt worden tot het eindvonnis zoals dat bijvoorbeeld vandaag in Nederland al het geval is.
• Oprichting familierechtbank. De Staatssecretaris voor Familie kondigt al enige tijd de oprichting van de Familierechtbank aan. Open Vld vraagt duidelijkheid over de timing: zal de Familierechtbank deze legislatuur nog worden opgericht? Indien niet, moet alvast de procedure in familiezaken worden verbeterd met o.m. zittingen achter gesloten deuren en gelijk horen van kinderen door de verschillende rechters.
• Oprichting van een gerechtelijk inningskantoor. De invordering van de verkeersboetes, penale boetes en verbeurdverklaringen laat momenteel te wensen over. In 2008 werden zes op de tien penale boetes niet geïnd. De oprichting van een gerechtelijk inningskantoor moet ervoor zorgen dat justitie zelf instaat voor een betere invordering van deze gelden, noodzakelijk voor het financieren van de hervorming van justitie. Gezien de budgettaire toestand en het besparingstraject van de Europese Commissie, zullen er weinig andere inkomsten beschikbaar zijn. Hoewel het gerechtelijk inningskantoor aangekondigd was voor 2009, is het er vandaag nog steeds niet.
• Terugdringen overbevolking gevangenissen. De aangroei van de gevangenispopulatie moet gestopt worden. Vandaag wacht veertig procent van de gedetineerden in de gevangenis op zijn/haar proces. De introductie van elektronisch toezicht in voorlopige hechtenis is dan ook urgent. Ook de duur van het vooronderzoek moet ingekort worden.
• Straf uitzitten in land van herkomst. Een aanzienlijk deel van de gevangenispopulatie heeft niet de Belgische nationaliteit, noch banden met ons land. Er moeten  meer verdragen worden afgesloten opdat zij hun straf uitzitten in hun land van herkomst en een performant opvolgingssysteem op poten worden gezet zodat concrete uitleveringsdossiers vlugger verlopen.
• Uitvoeren van korte vrijheidsstraffen. Uit statistieken van de FOD Justitie blijkt dat rechters steeds vaker langere vrijheidsstraffen opleggen omdat de korte straffen niet meer uitgevoerd worden. Dit leidt niet alleen tot een indruk van straffeloosheid, maar indirect ook tot een toename van de gevangenispopulatie. Een daadkrachtige strafuitvoering impliceert dan ook het uitvoeren van de korte vrijheidsstraffen.